Bezrobocie osób z wyższym wykształceniem
Poziom bezrobocia osób legitymujących się dyplomem wyższej uczelni może być analizowany na dwa sposoby: w grupie absolwentów szkół wyższych, lub wszystkich osób posiadających wyższe wykształcenie. To może rodzić pewne nieporozumienia. Jeśli weźmiemy pod uwagę wyłącznie młodych absolwentów, poziom bezrobocia jest dość wysoki. Z kolei jeśli uwzględnimy wszystkie osoby z wyższym wykształceniem, sytuacja przedstawia się już dużo bardziej optymistyczne.
Spójrzmy na poniższe przykłady. Według danych GUS stopa bezrobocia wśród młodych absolwentów szkół wyższych w 2013 roku wyniosła aż 23%. Z analiz przeprowadzonych w ramach Bilansu Kapitału Ludzkiego wynika natomiast, że poziom bezrobocia absolwentów szkół wyższych wyniósł 15% w 2014 roku (tyle samo co w 2013 roku). Zaprezentowane na wykresie rozbieżności wynikają z przyjętej metodologii. Główny Urząd Statystyczny analizuje poziom bezrobocia w grupie osób w wieku od 15 do 30 lat, które ukończyły szkołę wyższą w ciągu ostatniego roku i jej nie kontynuują. Eksperci pracujący nad projektem Bilans Kapitału Ludzkiego uwzględnili natomiast osoby poniżej 30. roku życia, które ukończyły szkołę wyższą w ciągu ostatnich pięciu lat i nie zamierzają dalej studiować. Trudności absolwentów w znalezieniu pracy wynikają z ich młodego wieku, a co za tym idzie niewielkiego doświadczenia.
Z kolei wśród wszystkich osób, które skończyły wyższe studia wskaźnik ten był znacznie niższy. Dane GUS pokazują, że wśród osób posiadających dyplom wyższej uczelni stopa bezrobocia osiągnęła poziom 5,7% w 2013 roku. Według danych BKL poziom bezrobocia wyniósł zaś 7%.
Z powyższych danych można wywnioskować, że osoby tuż po ukończeniu studiów nie czerpią specjalnych korzyści z uzyskanego wykształcenia. Nie oznacza to jednak, że dyplom wyższej uczelni jest bezużyteczny. W dalszej perspektywie te osoby dużo lepiej radzą sobie na rynku pracy. Co więcej, przeciętny czas poszukiwania pracy przez bezrobotnych legitymujących się wyższym wykształceniem wyniósł 14 miesięcy w 2014 roku. Dla porównania osoby z wykształceniem średnim potrzebowały na to 22 miesiące, a bezrobotni kończący swoją edukację na poziomie gimnazjalnym aż 43 miesiące.
Nadprodukcja osób z wyższym wykształceniem – co to oznacza dla rynku pracy?
W ciągu ostatnich 20 lat liczba osób z wyższym wykształceniem wzrosła ponad trzykrotnie. Obecnie co piąty mieszkaniec naszego kraju w wieku powyżej 15 lat legitymuje się dyplomem wyższej uczelni. Ta sytuacja może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje dla rynku pracy. Upowszechnienie edukacji wyższej
prowadzi do rozwoju szkół wyższych, dzięki czemu zwiększa się poziom wykształcenia ludności. Co więcej, dyplom wyższej uczelni
otwiera również przed absolwentami szersze możliwości znalezienia pracy w porównaniu z osobami kończącymi swoją edukację na niższym poziomie.
Z drugiej strony nadprodukcja osób z wyższym wykształceniem zmusza wielu pracowników do podejmowania zatrudnienia poniżej swoich kwalifikacji . W rezultacie prowadzi to do zajmowania przez osoby lepiej wykształcone takich miejsc pracy, na których mogłyby być zatrudniane osoby o niższych, bardziej odpowiednich dla danych stanowisk kompetencjach. Kolejnym problemem jest spadek jakości kształcenia. Zdaniem połowy Polaków, poziom kształcenia na wyższych uczelniach pogarsza się, przez co absolwenci są gorzej przygotowani do podjęcia pracy. Co więcej, umiejętności zdobywane podczas studiów często są niedostosowane do oczekiwań pracodawców.
Studia studiom nierówne?
Wybór kierunku studiów często może decydować o osiągnięciu sukcesu na rynku pracy. Jak wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, na rynku pracy najlepiej radzą sobie absolwenci kierunków z obszaru nauk medycznych i nauk o zdrowiu (w tej grupie odsetek zatrudnionych wyniósł 77%, a odsetek prowadzących własną działalność – 7%), a także z obszaru nauk technicznych (odpowiednio 75% i 8%). Co ciekawe, odsetek zatrudnionych absolwentów po kierunkach społecznych jest prawie taki sam, jak w przypadku studiów ścisłych. Jeśli chodzi o udział osób bezrobotnych, najmniej korzystnie wygląda sytuacja absolwentów kierunków związanych ze sztuką oraz naukami przyrodniczymi, gdzie w 2014 roku odsetek osób pozostających bez pracy i jej poszukujących wyniósł odpowiednio 24% i 18%. Z kolei analizy opracowane przez Forum Obywatelskiego Rozwoju pokazują, że wbrew obiegowym opiniom absolwenci nauk społecznych mają takie same szanse na szybkie znalezienie pierwszej pracy, jak ich rówieśnicy po studiach technicznych.
Czy studia wyższe są konieczne, aby poradzić sobie na rynku pracy?
Studia wyższe nie zawsze muszą być optymalnym rozwiązaniem. Niekiedy lepiej zdobyć konkretny zawód, niż marnować czas na studia, które nie dają konkretnych kompetencji. Dobrym przykładem może być tutaj sytuacja na niemieckim rynku pracy. Mimo tego, że odsetek osób młodych z wykształceniem wyższym w tym kraju jest znacznie niższy niż np. we Francji (odpowiednio 23,2% i 30,2%), poziom bezrobocia należy do najniższych w Unii Europejskiej . To między innymi efekt takiego kształcenia, które kładzie bardzo duży nacisk na zdobycie praktycznej wiedzy, niekoniecznie w formie studiów wyższych. Niestety w wielu europejskich krajach takie rozwiązanie nie cieszy się zbyt dużym zainteresowaniem. Obecnie panuje przekonanie, że oferowanie osobom młodym specjalnych kursów przygotowujących do wykonywania konkretnego zawodu jest mniej prestiżowe niż studia wyższe. A dobre wykształcenie zawodowe często może być bardziej użyteczne niż wyższe studia złej jakości.
Podsumowanie
Ciężko zgodzić się ze stwierdzeniem, że studia wyższe nie mają żadnej wartości. Mimo tego, że dyplom akademicki znacznie się zdewaluował, wyższe wykształcenie nadal może pomóc w odnalezieniu się na rynku pracy. Niejednokrotnie pracodawcy traktują wyższe wykształcenie jako sygnał, że pracownik jest osobą ambitną, o szerokich horyzontach myślowych, posiadającą zdolności do szybkiego uczenia się oraz gotową na nowe wyzwania. Wyższe wykształcenie jest często podstawowym wymogiem formalnym do zatrudnienia kandydata. Obecnie ciężko znaleźć ofertę pracy na specjalistyczne stanowisko, w której nie znajdowałaby się adnotacja o konieczności posiadania dyplomu wyższej uczelni lub chociaż statusu studenta. Nie oznacza to oczywiście, że jest to wymóg wystarczający. Same studia mogą nie wystarczyć, aby znaleźć satysfakcjonującą pracę. Poza formalnie udokumentowanym wykształceniem, niezwykle istotne staje się posiadanie doświadczenia zawodowego oraz konkretnych umiejętności. Idealnym rozwiązaniem wydaje się więc być w tej sytuacji połączenie studiów wyższych z różnego rodzaju praktykami, czy stażami. Nie bez znaczenia jest również zaangażowanie się w działalność organizacji studenckich, czy kół naukowych.
