Samobójstwo jako konsekwencja długotrwałego bezrobocia

Według danych Eurostatu bezrobocie w strefie euro w kwietniu 2014 roku wynosiło 11,7%. Pomimo niewielkiego spadku wobec poprzedniego miesiąca, liczba osób bez pracy wciąż jest wysoka. Szacunki dla Polski również nie napawają optymizmem – stopa bezrobocia w kwietniu 2014 roku wynosiła 9,7%. Równie niepokojąca jest duża liczba osób długotrwale bezrobotnych. Zgodnie z definicją Głównego Urzędu Statystycznego bezrobotni długotrwale to: osoby pozostające w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych w miejscu pracy. W raporcie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej czytamy, że w czwartym kwartale 2013 roku bezrobotni długotrwale stanowili aż 49,4% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych.



Brak pracy przez długi czas wpływa negatywnie zarówno na bezrobotnego, jak i na jego rodzinę. Ponadto świadomość wysokiego bezrobocia w kraju może zmniejszać nadzieję na znalezienie pracy. To dodatkowo potęguje uczucie frustracji. Początkowo nagły spadek przychodów powoduje ograniczenie konsumpcji do niezbędnego minimum. Wraz z upływem czasu w rodzinach dotkniętych długotrwałym bezrobociem znacznie zwiększa się ryzyko biedy. Jak czytamy w raporcie Urban Institute w roku 2011 wśród osób bezrobotnych powyżej sześciu miesięcy występowało prawie dwa razy większe prawdopodobieństwo biedy niż w przypadku osób krótkotrwale bezrobotnych. Zjawisko biedy dotykało trzech na czterech bezrobotnych rodziców samotnie wychowujących dzieci. Ponadto w rodzinach, gdzie przynajmniej jedna osoba pozostawała długotrwale bezrobotna konsumpcja zmniejszyła się aż o 16%. Jeszcze większy spadek konsumpcji (o 24%) występował w rodzinach, gdzie bez pracy pozostawał jedyny żywiciel rodziny.

Bezrobocie ma także działanie długofalowe. Z raportu Urban Institute wynika, że pensje osób, które podejmują pracę po okresie bezrobocia są od 5 do 15% niższe, niż u tych, którzy cały czas pracowali. Ważna rolę odgrywa tu fakt, że osoba pozbawiona zatrudnienia jest w stanie zaakceptować gorsze warunki finansowe. Chęć samej zmiany pracy wiąże się bardzo często z zamiarem osiągania wyższych dochodów. Temat ten został szczegółowo omówiony w artykule „Zmiana pracy jako element mobilności zawodowej Polaków”.

Osoby dotknięte długotrwałym bezrobociem często stają się bierne zawodowo. Nie widząc szans dla siebie na rynku pracy wycofują się z niego. Jak podaje raport Urban Institute szukają oni alternatywnych rozwiązań takich jak różnego rodzaju zasiłki, emerytura lub renta. Taka postawa mocno utrudnia ponowne wejście na rynek pracy. Im bezrobocie trwa dłużej, tym powrót jest trudniejszy. Jeśli bezrobotny uwierzył już w swoją niezaradność, ciężko jest mu zmienić tok myślenia i skutecznie poszukiwać pracy. Ponadto nawet jeśli w jakiś sposób uda mu się znaleźć zatrudnienie, może mieć problemy z jego utrzymaniem. Na to zjawisko ma wpływ samoocena bezrobotnych i ich samopoczucie fizyczne i psychiczne. Kondycja psychiczna bezrobotnych zależy od czasu pozostawania bez pracy – wynika z badania przeprowadzonego w 2013 roku przez Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Badaniem objęto grupę 454 łódzkich bezrobotnych. Respondentów poproszono o ocenę ogólnego zadowolenia z jakości życia. Osoby długotrwale bezrobotne najczęściej oceniały swoją jakość życia jako „ani pozytywną ani negatywną” (44,4%). Warto dokładniej przeanalizować ten wynik. Widać tu bowiem wyraźnie zniechęcenie respondentów. Niemożność ustosunkowania się do własnej sytuacji życiowej świadczyć może o zobojętnieniu. W przypadku badanych krótkotrwale bezrobotnych swoją jakość życia jako ani pozytywna ani negatywną oceniło 33,9% respondentów, czyli o 10,5 p.p. mniej niż w grupie poprzedniej. Blisko 28% badanych w grupie długotrwale bezrobotnych wskazało, że są niezadowoleni z jakości swojego życia. Ponad jedna piąta respondentów jest z niej zadowolona (22,2%). Osoby krótkotrwale bezrobotne były raczej zadowolone z jakości życia – odpowiedziało tak 40,2% badanych, a więc prawie dwa razy więcej niż w grupie długotrwale bezrobotnych. Wśród osób krótkotrwale bezrobotnych niezadowolona z jakości życia jest tylko jedna piąta badanych (21,9%).



Respondentów poproszono także o subiektywną ocenę ich stanu psychicznego. Ponad połowa osób długotrwale bezrobotnych (55,2%) określiła swój stan jako negatywny. Pozytywnie ocenia go 44,8%. W grupie osób krótkotrwale bezrobotnych proporcje są odwrotne – swój stan psychiczny pozytywnie oceniło aż 58,9% badanych. Negatywnie postrzega go 41,1%.



Badanie pokazuje, że brak zatrudnienia przez dłuższy czas wpływa negatywnie na człowieka. Przyczynia się do nie tylko do niezadowolenia z życia, ale również złego samopoczucia psychicznego. Warto w tym miejscu zastanowić się, jaki wpływ mają te czynniki na zachowanie długotrwale bezrobotnych. Czy mogą one w konsekwencji prowadzić do działań autodestrukcyjnych?

Samobójstwo jako najpoważniejszy skutek bezrobocia

"Samobójstwo może być postrzegane jako rezultat wielu czynników i może przybierać różne formy" – pisał Emil Durkheim, francuski socjolog z przełomu wieków XIX i XX. Zawsze jest ono zjawiskiem destabilizującym życie grupy społecznej. Poddaje w wątpliwość sens wszelkich podejmowanych działań. „Za przyczynę występowania samobójstw uważa się szybko zachodzące przemiany społeczne, takie jak: industrializacja, wzrost formalizmu społecznego, rozluźnienie więzi grupowych i konflikty interpersonalne oraz różnego rodzaju frustracje związane z niemożnością realizowania ambicji i zaspokajania pragnień” – czytamy w raporcie Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Jak pokazują statystyki istnieje silny związek pomiędzy liczbą samobójstw a stopą bezrobocia. W 2004 roku stopa bezrobocia w Polsce wynosiła 19%. Zanotowano wówczas 4,9 tys. samobójstw. W kolejnych latach odsetek bezrobotnych stopniowo spadał, aż do 2008 roku. Liczba zamachów samobójczych również się zmniejszyła. Wyjątkiem jest tutaj wspomniany rok 2008, gdzie pomimo spadku bezrobocia liczba samobójstw była wyższa niż w roku poprzednim (4 tys. wobec 3,5 tys. w 2007 roku). Rok 2013 przyniósł kolejny gwałtowny wzrost odsetka bezrobotnych (13,4%). Samobójczych zgonów odnotowano wtedy aż 6,1 tys.



Statystyki Komendy Głównej Policji pokazują dodatkowo, iż przyczyny ekonomiczne i nagła utrata źródeł utrzymania są jednymi z najczęstszych powodów zamachów samobójczych. W roku 2012 znalazły się one odpowiednio na czwartym i szóstym miejscu wśród przyczyn popełniania samobójstwa. Na miejscu pierwszym znalazły się choroby psychiczne. Należy jednak pamiętać, iż same choroby mają bardzo zróżnicowane podłoże. Ponadto, zgodnie z definicją Durkheima, na decyzję o popełnieniu samobójstwa może składać się wiele różnych czynników.



Warto również zwrócić uwagę na podział samobójców ze względu na płeć. W przypadku samobójstwa jednym z głównych czynników ryzyka jest właśnie płeć – mężczyźni popełniają samobójstwo znacznie częściej niż kobiety. Według dra Piotra Wierzbińskiego i prof. Sylwiusza Retowskiego wpływa na to rola społeczna przypisana każdej z płci. W obliczu utraty pracy kobiecie znacznie łatwiej jest przyjąć inne role – żony, matki, a dzięki temu zmienić trochę sposób postrzegania samego bezrobocia. Dane Komendy Głównej Policji potwierdzają te opinie. W 2011 roku na 3 839 samobójstw aż 3 294 popełnili mężczyźni. W roku 1997, kiedy liczba samobójstw była największa, odnotowano 4 622 zgony mężczyzn wobec 992 zgonów kobiet.



Do czynników wysokiego ryzyka zaliczyć można również wiek osób podejmujących próby samobójcze. W 2012 roku najczęściej podejmowały je osoby z przedziału wiekowego 50 – 54 lata (636), przy czym próby te najczęściej kończyły się śmiercią w grupie 55 – 59 lat (518). Pomimo stosunkowo wysokiej liczby prób samobójczych w młodszych grupach wiekowych zgonem kończy się nieco ponad połowa z nich.

Podsumowanie

Myśląc o przyczynach samobójstw nie można pominąć wpływu sytuacji na rynku pracy na to zjawisko. Samo bezrobocie jest zjawiskiem naturalnym dla każdej gospodarki. Naturalne bezrobocie wiąże się ściśle z procesami nieustannie zachodzącymi na rynku. Osoby pozostające bez pracy przez krótki czas zazwyczaj radzą sobie z zaistniałą sytuacją. Czasem też świadomie wybierają bezrobocie. Sytuacja wygląda inaczej, gdy bezrobocie przeradza się w stan długotrwały.
Każde samobójstwo jest tragedią nie tylko dla bliskich osoby, która je popełnia, ale także dla całego społeczeństwa. Dlatego tak ważne jest wsparcie dla osób bezrobotnych. Samobójstwo jest procesem złożonym, poprzedzonym licznymi sygnałami. Wnikliwa obserwacja ze strony najbliższych oraz pomoc specjalistów mogą skutecznie pomóc w uniknięciu tragedii.

Dominika Staniszewska
Sedlak & Sedlak